Hoe zelfs SGP’ers rollebollend over straat gingen

Dit artikel is ontstaan uit mijn afstudeeronderzoek en in samenwerking met het Nederlands Dagblad.

De Stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa van de SGP zou subsidiegeld gebruiken voor snoepreisjes en de sfeer op de werkvloer zou intimiderend zijn. Er kwam een onderzoek: snoepreisjes zijn er niet geweest, maar de sfeer ‘kan als onveilig worden ervaren’ en de stichting wordt omgegooid. Hoe heeft het zover kunnen komen?

Eén brief, verzonden in mei 2019, zorgt er voor dat de Stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa (VOE) van de SGP in één klap in de schijnwerpers komt te staan. De brief is gericht aan de vertrouwenspersoon van de SGP, Rien Hoek. Een medewerker maakt zich zorgen over de onveilige sfeer en bestuurscultuur, verbale agressie en intimidatie op de werkvloer, gebrek aan transparantie en de (soms) rommelige besluitvorming van de stichting die reizen organiseert naar Oost-Europa en het Midden-Oosten. Als laatste zet hij ook vraagtekens bij de financiële uitgaven voor de geplande activiteiten in het buitenland.

‘Het is opvallend dat dit conflict zo hoog is opgelopen.’

onenigheid borrelt op
Op vrijdag 5 juli, duikt het vertrouwensrapport dat geschreven is naar aanleiding van de klachten, op in De Telegraaf. Het is gelekt door een SGP-medewerker. Bestuursleden van de stichting wijzen het rapport snel van de hand. Zij herkennen zich niet in de uitkomsten en beschuldigen vertrouwenspersoon Rien Hoek van een gebrek aan hoor en wederhoor. De kritiek wordt de medewerker niet in dank afgenomen en zijn arbeidscontract wordt gehalveerd.

In de verklaring op de website van de SGP staat echter dat de vertrouwenspersoon verschillende partijen heeft gehoord en aan de hand daarvan een rapport heeft opgesteld. Hieruit blijkt dat de medewerker niet de enige is die zich zorgen maakt. Nog drie SGP-medewerkers herkennen zich in bepaalde klachten. Het wordt omschreven als het ‘constante gevoel van op je tenen lopen’. Huidige bestuursleden van de stichting zijn het hier niet mee eens. Een van hen vertelt dat ze wel gewend zijn om elkaar op een directe manier aan te spreken. Daarnaast hebben ze weinig tijd in vergaderingen, waardoor veel zaken er snel doorheen moeten, zonder er veel woorden aan vuil te maken.

kritiek van binnenuit
Het lekken van het rapport strijkt Engelbert van Voorden, voorzitter sinds de oprichting van de stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa in 2007 en voormalig burgemeester van Rijssen, tegen de haren in. Anderhalve week na het verschijnen ervan noemt Van Voorden het lekken ‘SGP onwaardig’ en geeft hij te kennen dat niemand hem ooit direct gewezen heeft op de zorgen die in het rapport naar voren komen. Hierop laat Arie Rijneveld, de voorzitter van SGP-Jongeren, in diverse media optekenen dat zij wel degelijk eerder aan de bel trokken. Volgens hem had de jongerenorganisatie in 2016 al tegen de gang van zaken geprotesteerd. De jongerenpartij is de enige die zich publiekelijk uit. Andere geledingen, zoals het Wetenschappelijk Instituut van de SGP, willen niets over de kwestie zeggen. Toch bevestigen meerdere bronnen dat de zorgen van de VOE-medewerker en SGP-jongeren breder gedragen worden.

De SGP en de stichting komen steeds verder onder een vergrootglas te liggen, nu diverse afdelingen van de partij rollebollend over straat gaan. In de media worden vraagtekens geplaatst bij de bestuurscultuur in de SGP. Zo blijven bestuurders lang zitten en is er sprake van stapeling van functies. Een voorbeeld daarvan is de inmiddels opgestapte advocaat Peter den Boef, die zo’n dubbelfunctie had: hij zat in het partijbestuur én het VOE-bestuur. Den Boef distantieert zich al snel van de klachten en het rapport van de vertrouwenspersoon. Dit staat haaks op het bericht van het partijbestuur, waarin toenmalig partijvoorzitter Peter Zevenbergen zegt dat het partijbestuur hecht aan ‘een integere en adequate behandeling van de klacht’. Inmiddels is zowel Zevenbergen als Den Boef opgestapt.

Een ander probleem waar meerdere mensen over struikelen, is de Engelse spreekvaardigheid van voorzitter Van Voorden. Het is een publiek geheim dat hij geen Engels spreekt. Volgens twee VOE-bestuursleden, die overigens alleen anoniem willen praten, is dit geen enkel probleem. Zij vinden de kritiek ‘laag-bij-de-gronds’. ‘Zonder enig probleem heeft Van Voorden in het Duits, dat hij echt goed beheerst, een lezing gegeven over zijn werk als burgemeester.’

Naar aanleiding van de ophef gaat het ministerie van Buitenlandse Zaken op 10 juli in gesprek met de stichting. Zij vragen om een tussentijdse verantwoording over de gefinancierde activiteiten. Deze voldoet volgens het ministerie aan de eisen, er komt geen verder onderzoek.

bemiddeling van start
Verwacht wordt dat het onderzoek naar de klacht van de VOE-medewerker in september is afgerond, maar de stichting komt er niet uit. Op 18 juli verschijnt op de website van de SGP het nieuwsbericht dat een onafhankelijke mediator in de kwestie gaat bemiddelen. Dit is mede in gang gezet door het partijbestuur. In hetzelfde bericht staat dat er uiterlijk per 1 januari 2020 een nieuwe stichting zou komen, die de werkzaamheden van de VOE zou overnemen. Alle SGP-geledingen die internationale activiteiten verrichten, zouden daarbij worden betrokken. Hoewel in het bericht staat dat het VOE-bestuur instemt met het besluit, meldt voorzitter Van Voorden een dag later in diverse media dat dit niet zo is.

In september wordt helemaal afgezien van de mediator. In plaats daarvan komt er een onafhankelijk onderzoek door Bert de Hek en Albert van Wijk, twee juristen met een respectabele staat van dienst. Zij moeten conclusies en aanbevelingen formuleren. Een van de bestuursleden van de VOE maakte zich vooraf geen zorgen over de uitkomsten van het rapport. ‘Ik vind het heel knap als men deze klachten staande kan houden.’

Jordanië
De ‘vormingsactiviteiten’ van de VOE vonden de afgelopen jaren plaats in verschillende landen. Zo zijn er in drie jaar 34 mensen afgereisd. Dit waren medewerkers van de Tweede Kamerfractie, het Wetenschappelijk Instituut, de jongerenorganisatie en externe docenten. De reizen gingen onder andere naar Servië, Wit-Rusland, Irak, Israël en Jordanië. Vooral de reis naar het laatste land komt in opspraak als het zogenoemde ‘snoepreisje’. Zo vertrekt er in 2018 een delegatie naar Jordanië, op een zogeheten factfinding missie. Deze reizen zijn bedoeld om na te gaan of er interesse en mogelijkheden zijn voor conferenties.

Maar: in 2013 is er al een factfinding missie naar Jordanië gehouden, er zijn al twee conferenties georganiseerd, in 2016 en 2017. Daarnaast wordt er 15.000 euro begroot en uiteindelijk maar 8075 euro uitgegeven. Dit alles maakt dat medewerkers grote vraagtekens zetten bij een nieuwe reis naar het land. Een van de aangedragen verklaringen voor het verschil in uitgaven is de aanwezigheid van Bas Belder. Hij liet de kosten uiteindelijk niet betalen door de stichting. Als Europarlementariër kreeg hij immers een riante onkostenvergoeding van het Europees Parlement.

In de eerste instantie was de reis bestemd voor een conferentie, maar er waren ‘plotselinge interne problemen’: spanningen tussen de christenen en moslims waarmee de conferentie georganiseerd zou worden. Omdat ‘de tickets immers al geboekt waren’ werd besloten de reis om te dopen tot een factfinding missie, aldus het reisverslag dat de SGP naar het ministerie van Buitenlandse Zaken stuurde.

Uit de factfinding missie rolt in 2019 een nieuwe reis naar Jordanië. In de financiële en algemene verantwoording, ingediend bij het ministerie, staat dat er tienduizend euro is begroot. De uiteindelijke uitgaven zijn wel 16.392 euro. De hoog uitgevallen kosten hebben te maken met de toename van geïnteresseerden (niet honderd, maar 250). Het huren van een grotere ruimte, bracht extra kosten met zich mee, aldus VOE-bestuursleden.

Uit de gesprekken die deze krant voerde met betrokkenen, blijkt op geen enkele manier dat sprake is geweest van verspilling van subsidiegeld. Hoe effectief de reizen van stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa zijn, is lastig te meten. Maar dit geldt ook voor andere partijstichtingen die dit soort reizen maken (zoals bijvoorbeeld de Foundation for International Christian Democratic Development van de ChristenUnie). In een rapport over de effectiviteit van de subsidies wordt uitgelegd dat er zeker wel kennis, vaardigheden en ervaringen zijn uitgewisseld. Tegelijkertijd wordt benadrukt dat de bijdrage aan democratisering in andere landen niet goed gemeten kan worden, maar dat dit niet meteen betekent dat het ineffectief is.

harde conclusies
Uiteindelijk trekken juristen De Hek en Van Wijk harde conclusies. Er kan niet worden bewezen dat er sprake is van (verbaal) intimiderend gedrag, stellen zij, en ook de aantijgen rondom snoepreisjes worden van tafel geveegd. Daarnaast kan er flink wat worden verbeterd binnen de stichting. Niet alleen heeft de stichting het eigen onderzoek naar het lekken van het rapport van de vertrouwenspersoon zeer onzorgvuldig uitgevoerd, maar is er ook te weinig regie geweest vanuit het SGP-hoofdbestuur.

Zo handelde toenmalig voorzitter Peter Zevenbergen ‘op cruciale momenten solitair’. Hierdoor kwamen de al gespannen verhoudingen nog verder onder druk te staan, aldus het rapport. ‘Niet uitgesloten is dat zijn optreden mede verklaard wordt doordat zijn eigen positie onder druk stond.’ Zevenbergen lag immers onder vuur vanwege het wachtgeld dat hij jarenlang kreeg, boven op een betaalde baan. Uiteindelijk trad hij hierom af.

Tegelijk concluderen de onderzoekers dat de sfeer en de bestuurscultuur binnen de VOE wel als onveilig ervaren konden worden. Er werd veel van medewerkers gevraagd. Wie daar niet aan voldeed, werd daar ‘op een niet mis te verstane wijze op aangesproken’.

Voor de VOE en het SGP-bestuur komt er het nodige huiswerk uit het onderzoek rollen. Zo moet de benoemingsprocedure van bestuursleden op de schop, schrijven de juristen.

Dat geldt niet alleen voor het hoofdbestuur, maar ook voor de andere besturen van partijafdelingen. Daarnaast worden alle internationale activiteiten van de partij ondergebracht bij één nieuwe organisatie. Wie die gaat leiden, is nog niet bekend, al vinden de onderzoekers dat ‘de kennis en ervaring’ van de VOE behouden moet blijven.

Al met al is het ‘opvallend dat dit conflict zo hoog is opgelopen’, schrijven De Hek en Van Wijk aan het eind van hun conclusies. Alle partijen zaten er geharnast in. ‘De onderzoekers vinden het aannemelijk dat de heftigheid van het conflict samenhangt met het feit dat binnen de SGP dit conflict al snel als een “geding om de waarheid” werd gezien. Zo’n benadering heeft een aantal valkuilen: allereerst is “de waarheid” een gemakkelijk alibi voor eigen tekorten en eigenwijsheid. Bovendien wordt “mijn waarheid” al snel gezien als “de waarheid”.’ De titel van hun onderzoek? ‘Niets dan de waarheid.’ <

onderzoek

De afgelopen weken heeft het Nederlands Dagblad onderzoek gedaan naar de Stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa. Daarvoor hebben gesprekken plaatsgevonden met het ministerie van Buitenlandse Zaken, de stichting en betrokken medewerkers van de SGP. Veel van deze gesprekken vonden plaats op basis van anonimiteit, omdat men afspraken had gemaakt of zich zorgen maakte om de reacties van anderen. Anderen trokken zich bij nader inzien terug.

Daarnaast is er gekeken naar verschillende documenten. Zoals de aanvragen en begrotingen voor subsidies, de algemene verantwoording, financiële verantwoording en het beleidskader van de Rijksoverheid.